Miras Hukukuna Dair Gündelik Hayatta İşimize Yarayabilecek Bilgiler

Miras hukuku nedir?

Miras hukuku, bir gerçek kişinin ölümü hâlinde, malvarlığının (terekenin) kimlere ve nasıl intikal edeceğini düzenleyen daldır. Miras hukuku aynı zamanda, mirasbırakanın ölümü ile birlikte sona ermeyen hak ve borçlara ilişkin durumları düzenler.

Mirasçılık belgesi (veraset ilamı) nedir?

Mirasçıların mirasçılık sıfatını ve payını gösteren resmi belgeye veraset ilamı denir. Bu belgede, kimlerin hangi pay nispetinde mirasçı oldukları oranlarıyla birlikte belirtilir. Mirasbırakanın gayrimenkul ya da menkul malları üzerindeki taksim bu belgeye göre yapılıp mirasçılara paylaştırılır. Veraset ilamı, mirasın açıldığı yerdeki sulh hukuk mahkemesinden ya da noterliklerden mirasçılardan herhangi birinin talebi üzerine düzenlenip verilir.

Vasiyetname nedir ve nasıl düzenlenir?

Mirasbırakanın ölmeden önceki arzularını ve taleplerini belirten, kendisi öldükten sonra mirasının paylaşımına yönelik isteklerini içeren irade beyanına vasiyetname denir. Mirasbırakan, vasiyetnamede paylaştırma kurallarını belirtir.

Vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için bazı kanuni şartları taşıması gerekmektedir. Aksi hâlde vasiyetname geçerli olmayabilir yahut mirasçılar tarafından iptal ettirilebilir. Resmi vasiyetname, el yazılı vasiyetname ve istisnai hâllerde sözlü vasiyetname olmak üzere üç çeşit vasiyetname türü vardır.

Yasal mirasçılar kimlerdir?

Yasal mirasçılar bakımından hukukumuzda derece (zümre) sistemi benimsenmiştir.

Mirasbırakanın 1. Derece mirasçıları onun alt soyudur. Yani, mirasbırakanın çocukları, torunları ve sonrakiler silsile hâlinde mirasçıdır. Çocukların miras payı eşittir. Mirasbırakandan önce ölmüş olan çocuklar varsa, onların payı halefiyet yoluyla kendi alt soylarına intikal eder.

Mirasbırakanın 2. Derece mirasçıları onun anne ve babasıdır. Anne ve babanın miras payı eşittir. Mirasbırakandan önce ölmüş olan anne babanın payı halefiyet yoluyla mirasbırakanın kardeşleri(anne babanın alt soyu) ve kardeşlerinin alt soyuna geçer.

Mirasbırakanın 3. Derece mirasçıları büyük anne ve büyük babadır. Mirasbırakan alt soy, ana baba ve onların alt soyu olmaksızın öldüğü taktirde mirasçılar büyük anne ve büyük baba olur. Mirasbırakandan önce ölmüş olan büyük anne ve babanın payı halefiyet yoluyla mirasbırakanın amca, hala, teyze, dayıları ve onların alt soylarına(büyük anne ve babanın alt soyu) geçer.

Mirasbırakanın eşinin durumu birlikte mirasçı olduğu zümreye göre değişiklik göstermektedir. Eş, mirasbırakanın alt soyu ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte birine, mirasbırakanın anne ve babası ile birlikte mirasçı olursa mirasın yarısına, mirasbırakanın büyük anne ve babası ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte üçüne, bunlar da yoksa mirasın tümüne hak kazanır.

Miras paylaşımında saklı pay nedir?

Mirasbırakanın malvarlığı üzerinde tasarruf yetkisi tam olmakla birlikte, bunun istisnası kanunun bazı zümrelerin yasal miras payının bir kısmını saklı tutarak korumasıdır. Yani, miras bırakan kendi iradesiyle dahi bu mirasçıların haklarını teslim etmekten kaçınamaz.
Buna göre kanun, alt soyun, anne ve babanın ve eşin miras payının bir kısmını koruma altına almıştır. Saklı pay oranları, alt soy için yasal miras payının yarısı, anne ve baba için yasal miras paylarının dörtte biri, sağ kalan eş alt soy ve anne baba ile birlikte mirasçı olmuşsa yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçüdür.

Mirasbırakan, vasiyetname yahut farklı bir yolla bu oranları ihlal edemez.

Bir örnek: Söz gelimi, bir kişi vefat etti ve geriye 2 çocuğu mirasçı olarak kaldı. Normalde yasal miras payı ½ ve ½ şeklindedir. Misal, mirasbırakan bir vasiyetname ile çocuklarından birini mirasın dışında bırakmış olsun. Bu hâlde dahi, saklı pay gereği çocuklar ¼ oranında mirasçılık paylarını alırlar. Saklı payı ihlal edilen mirasçı varsa, tenkis davası açarak saklı payını alma hakkına sahiptir.

Devlet ne zaman mirasçı olur?

Mirasbırakan, mirasçı bırakmaksızın öldüğü taktirde miras devlete geçer. Mirasbırakanın 3. Dereceye kadar mirasçıları ve alt soyları yoksa, miras devlete intikal edecektir. Bunun dışında, mirasbırakan ölüme bağlı bir tasarrufla da saklı payları ihlal etmeksizin devleti mirasçı olarak atayabilir.

Mirasçılıktan çıkarma nedir?

Mirasbırakan, belirli hukuki şartların gerçekleşmesi hâlinde, saklı paylı mirasçıları ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarabilir. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarına karşı ağır bir suç işlemişse veya mirasçı mirasbırakana veya mirasbırakanın aile üyelerine karşı aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse mirasbırakan vasiyetname ile mirasçıları mirasından men edebilir. Çıkarmanın geçerli olabilmesi için, çıkarma sebeplerinin açık şekilde vasiyetnamede gösterilmesi gerekir.

Mirasçının, çıkarma işlemine karşı itiraz ve iptal davası açma hakkı bulunmaktadır.

Mirasçılar, miras bırakanın borçlarından sorumlu mudur?

Mirasçılar, mirasbırakanın borçlarından dolayı müteselsilen (her biri borcun tamamından) sorumludurlar. Mirasbırakanın alacaklıları, herhangi bir mirasçıdan borcun tamamını talep edebilir. Borcu ödeyen mirasçı, diğer mirasçılara rücu edebilir. Mirasbırakanın borçlarından sorumlu olmak istemeyen mirasçıların süresi içinde mirası reddetmesi gerekmektedir.

Mirasın reddi nedir?

Mirası kabul etmeyen mirasçının mirası reddetme hakkı bulunmaktadır. Red, aktif ve pasif tüm değerleri kapsamaktadır. Yani, mirası reddeden mirasçı haklardan ve borçlardan men olur. Mirasın reddi beyanı, mirasbırakanın son yerleşim yeri sulh hukuk mahkemesine üç ay içinde yapılır. Üç aylık süre, ölüm ve mirasçının mirasçılığını öğrenmesiyle başlar. Mirası reddeden mirasçı mirasbırakandan önce ölmüş gibi sayılır. Kanun, alacaklılara zarar vermek maksadıyla mirası reddeden mirasçının red beyanı bakımından alacaklıları korumak adına alacaklılara reddin iptalini isteme hakkı vermiştir.

Mirastan mal kaçırma (muris muvazaası) nedir?

Mirasbırakan, bazı durumlarda bazı mirasçılarını diğer mirasçılara göre daha avantajlı konuma getirmek maksatlı olarak ve saklı payları da ihlal ederek gerçekte olmayan iradesini örtülü bir işlemle gizleyerek bir mirasçı lehine fazla kazandırma iradesinde hareket edebilir. Burada, mirasbırakan mirasçısını hakkından yoksun bırakmak amacıyla yaptığı karşılıksız kazandırmayla bu işlemi satış ya da ölünceye kadar bakma sözleşmesi şeklinde gösterebilmektedir.

Bu hâlde saklı payı ihlal edilen mirasçılar, ihlal oranında talepte bulunarak tenkis davası açma hakkına sahiptir. Tenkis davası, mirasbırakanın tasarruf oranını aşarak lehine kazandırmada bulunduğu mirasçılar veya 3. Kişiler aleyhine açılır. Tenkis, hakkı ihlal edilenin saklı payı tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan, bu yetmezse en yeni tarihlisinden en eski tarihlisine doğru geriye doğru gidilmek üzere sağlar arası kazandırmalardan yapılır.

Ali Onur GÜNÇEL